Umetnost severnoameričkih Indijanaca

Umetnost severnoameričkih Indijanaca obuhvata umetnost plemena celog severnoameričkog kontinenta koja žive u oblastima SAD i Kanade. Tu pripadaju i inuitski (eskimski) lovci Arktika, šumski savez Irokeza, Pueblo poljoprivrednici i nomadi Velikih ravnica (the Great Plains).

Sve ove kulture su pronašle svoje načine da iskoriste raspoložive prirodne resurse za izradu svakodnevnih predmeta, predmeta koji su korišćeni u verske i ritualne svrhe ili za predmete koji su izrađivani u estetske svrhe.

Dela koja su karakteristična za ove kulture su radovi od školjki i pera, grnčarija i tkanja, oslikana jelenska i bivolja koža, rezbarene kamene cevi i čuveni tomahavk. Manje poznate su ilustracije misterioznih kamenih skulptura iz kultova smrti drevnog Jugoistoka; prefinjene rezbarije u kamenu i slonovači sa Srednjeg zapada; konjske zamke i kostimi sa Velikih ravnica kao i maske.

SADRŽAJ:

• Susret evropske i severno-američkih kultura u 15. veku
• Severnoamerička indijanska umetnost
• Umetnost nomada Velikih ravnica (the Great Plains)
• Umetnost američkih Indijanaca jugozapada i dalekog zapada
  • Slikanje peskom
  • Arhitektura
• Umetnost severozapadnih Američkih Indijanaca
• Funkcionalna likovna umetnost

Susret evropske i severno-američkih kultura u 15. veku

Kada su Evropljani otkrili američki kontinent u 15. veku, došli su u kontakt sa kulturama čiji su narodi praktikovali način života kao i pre više milenijuma, praktično živeći u neolitskim uslovima, u modernom dobu.

Narodi severnoameričkog kontinenta, koje su Evropljani nazvali Indijanci, su bili lovci i sakupljači hrane. Njihova poljoprivreda je bila ograničena i polunomadska. U vreme žetve koristili su metod „seci i pali“, nakon čega bi se selili dalje. Njihov način života je došao u sukob sa doseljenicima iz Evrope, koji su nakon dolaska počeli da prisvajaju zemlju i ograđuju je u poljoprivredne svrhe proterujući Indijance sa njihove zemlje.

Severnoamerička indijanska umetnost

Da bi razumeli umetnost indijanskih naroda Severne Amerike moramo razumeti da njihova kultura svakodnevni život, verska verovanja i umetničko izražavanje ne posmatra kao posebne aktivnosti, već kao rituale koji slave moć prirode i natprirodnih sila ili neku važnu ljudsku aktivnost, na primer lov.

Primer su dečije mokasine izvezene cik-cak zmijskim uzorkom koji služi kao zaštita od ujeda zmije.

Umetnost severno-američkih kultura je imala specifičnu ulogu u prikazivanju indijanskog načina života i njihovih vrednosti, dok je istovremeno služila osnovnim, svakodnevnim potrebama: da ugreje i pruži sklonište.

Umetnost nomada Velikih ravnica (the Great Plains)

Područje Velikih ravnica se proteže od zapadnog dela reke Misisipi do Stenovitih planina i od reke Saskačevan u Kanadi do centralnog Teksasa.

Ovo područje je milenijumima bilo naseljeno. U severozapadnoj Oklahomi je otkriven jedinstveni komad praistorijske umetnosti – lobanja Kuperovog bizona, najstariji oslikani predmet u istoriji umetnosti američkih starosedelaca (paleolit 10.900 – 10.200 godine pre nove ere).

Na području Velikih ravnica se razvila karakteristična nomadska kultura izgrađena oko konja i bivola. Ali postojalo je i nekoliko poljoprivrednih zajednica.

Mnoga plemena, od kojih su nam najpoznatiji Sijuksi, Komanči i Crnonogi, su bila ratnička društva sa složenim sistemom počasti i nagrada: lule, pernate kape, ratne košulje od konjske dlake i rese oko glave, medicinski obruči, a sve je ukrašeno znakovima i amblemima.

Praktikuje se oslikavanje lica i celog tela. Scene iz bitki i lova su se slikale na kožnim haljinama i sirovoj koži.

Drugi oblici umetnosti tela uključivali su tetovaže i pirsing.

Radovi sa perlama bili su suštinski deo umetnosti Velikih ravnica. Na jednoj kolevci Komanča izbrojano je sto dvadeset hiljada perli.

Druge vrste indijanske primenjene umetnosti sa Ravnica uključivale su prekrivače za krevet izvezene bodljom bodljikavog praseta i nakit napravljen od školjki i zuba losa.

U regionu Platoa, koji se još naziva gornji Veliki basen, plemena poput Jakama, Umatila, Kajusa, Pajuta, Šošona i Vašoa (the Yakama, Umatilla, Cayuse, Paiute, Shoshone i Washoe) bave se tkanjem, ukrašavanjem perlama i izradom korpi.

Umetnost američkih Indijanaca jugozapada i dalekog zapada

Narodi Navaho, Houp i Pueblo iz Novog Meksika i Arizone predstavljaju jednu od najsnažnijih preživelih kultura Severne Amerike, koja se bez prekida razvija od 400. godine n. e. do danas. Oni su naslednici Pueblo predaka, ili Anašazi plemena (1000. p. n. e. – 700. n. e.), čija se kultura formirala na američkom jugozapadu, nakon dolaska kukuruza iz Meksika oko 1200. p. n. e.

I dan danas pripadnici ovih naroda uspešno izrađuju tkane korpe i ćebad, grnčariju, nakit, rezbarije od drveta topole, bave se obradom srebra i slikaju peskom. Primer prefinjenog slikarstva su Navaho slike u pesku. Ovaj jedinstveni oblik umetnosti na pesku navodno je bio inspiracija za izum akcionog slikarstva (action painting) čuvenog umetnika 20. veka Džeksona Poloka (1912-1956).

Slikanje peskom

Navaho vračevi su po podu lečilišta prosejavali/posipali palcem i kažiprstom obojeni prah/pesak (prah je napravljen od raznih prirodnih materijala, kao što su kamen, ugalj itd.) formirajući sliku stvorenu po sećanju koja je deo ceremonije isceljenja.

Nakon rituala slika se uništava.

Arhitektura

Karakterističnu arhitekturu američkih Indijanaca na jugozapadu čine naselja u stenama/liticama, kao i gradovi/naselja od ćerpiča i peščanog kamenja.

Posebno je poznato drevno naselje u kanjonu Čako u Novom Meksiku.

Umetnost severozapadnih Američkih Indijanaca

Američki starosedeoci na severozapadu (kulture plemena poput Kvakiuta, Bela Kula, Haida, Cimšiana i Tlingita (the Kwakiuti, Bella Coola, Haida, Tsimshian, Tlingit)) žive u priobalnim područjima Oregona, države Vašington i Britanske Kolumbije.

U ovom području je posebno razvijena veoma ekspresivna umetnost rezbarenja drveta koja stoji rame uz rame sa skulpturama ostatka sveta.

Stanovnici severozapada bili su i prvi američki starosedeoci koji su savladali obradu metala. Bakar i gvožđe (uglavnom dobijeni sa brodova za lov kitova) su prerađivali u borbene noževe, maske i alate.

Dalje na severu, inuitska kultura (eskimska) je bila jedna od najugroženijih, uvek na rubu izumiranja, u borbi za opstanak. Inuitsku umetnost i kulturu karakteriše rezbarenje slonovače, drvene skulpture, festivalske maske, fokina koža, tkane torbe ukrašene magičnim simbolima iz prirode.

Funkcionalna likovna umetnost

Umetnost američkih starosedelaca veoma poštuje, ceni i pridaje ogroman značaj svakodnevnim predmetima što je vidljivo na izložbama umetnosti američkih starosedelaca, čime pokazuju da ne prihvataju široko prihvaćenu ideju da likovna umetnost ne može biti funkcionalna.

Nikolina Mihaljević